Nỗ lực hoàn thiện chính sách pháp luật ngành hải quan

Đơn giản hóa thủ tục hành chính

Trong bối cảnh hoạt động thương mại quốc tế của Việt Nam gia tăng nhanh, hệ thống văn bản pháp luật Hải quan được xây dựng, bổ sung, hoàn thiện theo hướng đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động XNK diễn ra thuận lợi. Từ đó góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước, đáp ứng yêu cầu quản lý hải quan, bảo đảm nguồn thu ngân sách, phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, gian lận thương mại.

Luật Hải quan đã được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 7 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2015, Luật này thay thế Luật Hải quan số 29/2001/QH10 năm 2001 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hải quan số 42/2005/QH11 năm 2005. Luật Hải quan có 19 nội dung giao Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính quy định chi tiết.

Theo thông tin từ Cục Giám sát quản lý về Hải quan (Tổng cục Hải quan), để triển khai thi hành Luật Hải quan năm 2014, Tổng cục Hải quan đã chủ động rà soát, sắp xếp, xác định văn bản cần sửa đổi, bổ sung, thay thế và lập kế hoạch cụ thể để triển khai xây dựng các văn bản này.

Theo đó, các văn bản quy phạm pháp luật triển khai thi hành Luật Hải quan bao gồm: 03 Nghị định, 03 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ và 12 Thông tư của Bộ Tài chính. Các nội dung được Luật giao đã được quy định trong các văn bản dưới Luật, trong đó Cục Giám sát quản lý về Hải quan chủ trì 01 Nghị định (đã được sửa đổi, bổ sung), 03 Quyết định của Thủ tướng và 09 Thông tư, chiếm trên 80% số lượng văn bản hướng dẫn thi hành Luật.

Các văn bản sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới đều được xây dựng trên nguyên tắc phù hợp với yêu cầu mục tiêu chung về cải cách nền hành chính quốc gia; bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, minh bạch; đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời bảo đảm vừa tạo thuận lợi hoạt động XNK, xuất cảnh, nhập cảnh, vừa đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan chặt chẽ đúng pháp luật, nâng cao ý thức tuân thủ và chấp hành pháp luật của doanh nghiệp (DN).

Còn thiếu đồng bộ

Thời gian qua, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và các Nghị định hướng dẫn đã rõ ràng về thẩm quyền, trình tự, thủ tục xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, đã nhận được sự chỉ đạo quan tâm sát sao của các cấp lãnh đạo; sự ủng hộ, đồng tình cũng như sự tham gia tích cực của các bộ, ban, ngành; nhận được sự ủng hộ, đóng góp ý kiến của cộng đồng DN.

Tuy nhiên, còn tồn tại một số điểm vướng mắc như khi triển khai xây dựng các văn bản dưới Luật còn khó khăn về căn cứ pháp lý, về thẩm quyền để triển khai thực hiện, các nội dung cần quy định để bảo đảm thực tiễn đang diễn ra, tuy nhiên Chính phủ, Bộ không được giao hướng dẫn.

Các vấn đề quy định liên quan đến nhiều bộ, ngành, không nhận được hết sự đồng thuận của các bộ, ngành, dẫn đến thời gian xây dựng văn bản kéo dài, có thể kể đến như: Dự thảo Nghị định về quy định cơ chế quản lý, phương thức, trình tự, thủ tục kiểm tra nhà nước về chất lượng và kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu, hiện nay vẫn còn các Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công Thương, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Y tế, Bộ Khoa học và Công nghệ có ý kiến về phạm vi điều chỉnh của dự thảo Nghị định, quy định quản lý theo mặt hàng, về chức năng của Cổng thông tin một cửa quốc gia.

Hoạt động nghiệp vụ tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Hòn Gai, Cục Hải quan Quảng Ninh. Ảnh: Quang Hùng.

Hoặc như đối với đề án bảo lãnh thông quan, xét thấy trong giai đoạn hiện nay, việc áp dụng bảo hiểm bảo lãnh cho tất cả các trường hợp tương tự như Hoa Kỳ (bắt buộc các lô hàng nhập khẩu đều phải có bảo lãnh) là không phù hợp với Việt Nam, chưa thực sự tạo thuận lợi hơn so với quy định hiện hành, làm phát sinh thủ tục hành chính, chi phí cho DN khi thực hiện các thủ tục bảo hiểm.

Do vậy, Bộ Tài chính đã đề xuất Thủ tướng Chính phủ tạm dừng xây dựng Đề án thí điểm thực hiện cơ chế bảo lãnh thông quan và giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan tiếp tục nghiên cứu mô hình bảo hiểm bảo lãnh thông quan của các nước tiên tiến, đề xuất áp dụng vào thời điểm phù hợp.

Bên cạnh đó, còn tồn tại những khó khăn về cơ sở vật chất, hạ tầng. Cụ thể, xu hướng, mục tiêu xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật về hải quan hiện nay đang hướng tới là hiện đại, đẩy mạnh áp dụng ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ, tuy nhiên để triển khai được cần phải được quan tâm đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng kịp thời để triển khai thực hiện. Tuy nhiên thực tế hiện nay đã có một số khó khăn như: Dự thảo Nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được giao dịch qua thương mại điện tử đã hoàn thiện và đang trình Chính phủ ban hành, tuy nhiên vấn đề hệ thống là vấn đề cốt lõi thì hiện đang vướng mắc về đầu tư, xây dựng.

Hoặc Nghị định 59/2018/NĐ‐CP ngày 20-04-2018, Thông tư số 39/2018/TT‐BTC có hiệu lực thi hành được hơn 5 năm, nhưng đến nay các vấn đề liên quan đến nâng cấp hệ thống vẫn chưa được triển khai thực hiện do vướng mắc về đầu tư...

Tập trung xử lý các vướng mắc

Để chính sách pháp luật về Hải quan hoàn thiện, theo Cục Giám sát quản lý về Hải quan, thứ nhất cần tiếp tục đánh giá, tổng kết và triển khai xây dựng Luật Hải quan thay thế Luật Hải quan theo định hướng thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về Hải quan; xây dựng mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh, Biên giới thông minh, Hải quan xanh... Đồng thời rà soát, kiến nghị sửa đổi hệ thống pháp luật về quản lý và kiểm tra chuyên ngành để thực hiện Đề án cải cách mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa XNK; xử lý các vướng mắc liên quan đến hoạt động XNK tại chỗ,…

Bên cạnh đó, cải cách thủ tục hành chính hải quan theo hướng tiếp tục đơn giản, hài hòa thủ tục hải quan, các chế độ quản lý hải quan theo chuẩn mực của Hải quan thế giới, tạo nền tảng để tái thiết kế các quy trình thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan, đáp ứng yêu cầu triển khai mô hình hải quan số, hải quan thông minh.

Đồng thời, tiếp tục đánh giá các Luật chuyên ngành để kiến nghị sửa đổi, bổ sung nhằm cải cách toàn diện công tác kiểm tra chuyên ngành, thống nhất đầu mối kiểm tra chuyên ngành, đặc biệt giao cơ quan Hải quan là cơ quan đầu mối kiểm tra nhà nước về chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu tại cửa khẩu.

Thứ hai, đầu tư trang thiết bị kỹ thuật, đẩy mạnh ứng dụng trang thiết bị kỹ thuật trong kiểm tra hải quan như soi chiếu hàng hóa, hành lý; sử dụng máy soi container để kiểm tra hàng hóa trong quá trình làm thủ tục hải quan đã tạo điều kiện giảm thời gian kiểm tra thực tế hàng hóa, góp phần nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra hải quan, tạo thuận lợi cho việc thông quan hàng hóa nhanh chóng.

Cuối cùng, hiện ngành Hải quan đang triển khai xây dựng mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh gắn với mô hình cửa khẩu thông minh, biên giới thông minh được nghiên cứu phù hợp với mô hình của Hải quan Trung Quốc. Theo đó, Tổng cục Hải quan sẽ xây dựng hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan phục vụ cho việc làm thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, quản lý và thông quan tự động đối với hàng hóa, phương tiện, hành lý của hành khác xuất nhập cảnh (XNC) từ khâu đầu đến khâu cuối, kết nối với các hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan. Hệ thống này sẽ kết nối, chia sẻ thông tin dữ liệu về hàng hóa XNK, phương tiện vận tải XNC với các bên có liên quan thông qua Cơ chế một cửa quốc gia.

Đối với cửa khẩu đường bộ, Tổng cục Hải quan đã xây dựng hệ thống khai thông tin bản lược khai hàng hóa đường bộ và đưa vào vận hành từ 20-4-2023 và đang triển khai nâng cấp hệ thống khai báo thông tin trước kết hợp với xây dựng, kết nối với các hệ thống giám sát hàng hóa tự động, hệ thống quản lý phương tiện vận tải XNC, hệ thống quản lý hàng hóa của cư dân biên giới và đưa vào vận hành.

HOÀI NINH-THÙY PHƯƠNG