Vị giáo sư đứng sau đế chế 12 tỷ USD 'ươm mầm' cho các startup AI và robot Trung Quốc

Li là một trong những người Trung Quốc đầu tiên du học ở Mỹ trước khi trở về giảng dạy tại trường đại học công nghệ nổi tiếng của Hong Kong. Từ thời điểm đó, ông đã đào tạo ra một thế hệ doanh nhân và học viện ươm mầm - nơi hỗ trợ nhiều startup có triển vọng trong lĩnh vực robot và trí tuệ nhân tạo (AI). Tổng giá trị thị trường của những startup này là gần 12 tỷ USD.

Chuyên gia trong lĩnh vực robot đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến giữa Mỹ và Trung Quốc để thống trị các công nghệ mang tính xác định. Khi Washington chuẩn bị tăng cường các biện pháp đối phó với các đối thủ cạnh tranh trong lĩnh vực chip và AI, tài năng của Li trong việc tạo ra các thành tựu khoa học được chứng minh tính khả thi, trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Chia sẻ trong một hội nghị ở Hong Kong, ông cho biết: "Cơ hội sinh ra trong khủng hoảng. Trong lịch sử, các công ty Trung Quốc và công nghệ của họ là lựa chọn thứ hai của các công ty địa phương. Nhưng bây giờ các công ty Trung Quốc đã có cơ hội để vượt qua điều đó”.

Đó là một quan điểm lạc quan đặc trưng của Li, thành viên của một câu lạc bộ chọn lọc gồm những nhà tài chính được kính trọng trong đó có Andrew Chi-Chih Yao, người từng đoạt giải Turing. Giống như những người cùng giới của mình, vị giáo sư về người máy là người tiên phong trong một số đổi mới quan trọng nhất của Trung Quốc trong thập kỷ qua - theo dõi quá trình phát triển của đất nước từ công xưởng của thế giới thành nhà kính cho những gã khổng lồ công nghệ.

Ông nằm trong số khoảng 40 người được chính quyền Thâm Quyến chọn vào năm 2020 với vai trò giúp biến làng chài từng ngủ yên thành một trung tâm công nghệ cao.

Giáo sư Li Zexiang. Ảnh: Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong (HKUST)

Trong bối cảnh các doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực truyền thông xã hội và internet bán lẻ từ ByteDance đến Alibaba và Tencent, từng gây sức hút lớn thì hiện một lượng vốn ngày càng tăng lại đang đổ vào các mục tiêu công nghệ cốt lõi như chất bán dẫn, robot và AI.

Và đó là lĩnh vực Li tham gia.

Ông học ở Mỹ vào những năm 1970 và 1980, tham gia làn sóng đầu tiên của sinh viên Trung Quốc cùng với bạn học Yao. Đó là một trải nghiệm thay đổi cuộc đời đối với chàng trai quê ở tỉnh Hồ Nam.

Trong khi chờ nhập học đại học, Li làm việc trong một nhà máy sản xuất bẫy côn trùng bằng điện do trường học quản lý. Ông là một trong những người may mắn được đào tạo tại một trường đại học Trung Quốc trước khi bước chân vào niềm đam mê nghiên cứu khoa học ở nước ngoài.

Sau khi lấy bằng Tiến sĩ về kỹ thuật điện và khoa học máy tính tại Đại học California ở Berkeley, ông trở thành nhà khoa học nghiên cứu tại Viện Công nghệ Massachusetts, sau đó tham gia tại phòng thí nghiệm người máy tại Đại học New York.

“Vào đại học ở Mỹ là một bước ngoặt lớn đối với tôi", Li nói, đồng thời cho biết thêm ông được hưởng lợi từ tư duy tự do phổ biến ở Berkeley.

Năm 1992, cuối cùng ông cũng về nước để gia nhập Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong.

Chính tại trung tâm tài chính châu Á, ông đã phát triển niềm đam mê “nuôi dưỡng” các công ty khởi nghiệp. Trong gần ba thập kỷ ở đây, ông đã hỗ trợ rất nhiều cho các công ty khởi nghiệp thông qua nền tảng ươm tạo của mình, Xbotpark.

“Con đẻ” của Li và Xbotpark

Một vài người là các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực công việc của họ, một số khác đã thu hút sự quan tâm của các quỹ tài chính toàn cầu bao gồm Sequoia Trung Quốc và Hillhouse Capital. Tất cả đều biết đến SZ DJI Technology.

Li được cho là đã cứu vãn công ty khởi nghiệp khi công ty lâm vào tình trạng tồi tệ và vẫn giữ chức chủ tịch. Nhiều nhân viên “vỡ mộng” về tương lai của DJI và đã nghỉ việc. Một số thậm chí đã bắt đầu sao chép và bán các sản phẩm của nó. Khi đó, nhà sáng lập của DJI, Wang Tao cần 100.000 USD để giữ cho công ty khởi nghiệp của mình không chết chìm - vì vậy Wang đã tìm đến người thầy cố vấn thời đại học của mình là Li.

DJI là một trong những startup đáng chú ý nhất trong danh mục đầu tư của ông Li. Ảnh: Bloomberg

Vị giáo sư đã yêu cầu Wang đợi bên ngoài lớp học của mình trong hai giờ, nhưng cuối cùng cũng đồng ý với việc đầu tư vốn. Đó là vào năm 2007. Ngày nay, DJI được định giá 15 tỷ USD và chiếm lĩnh 3/4 thị trường máy bay không người lái tiêu dùng.

“DJI là phiên bản giấc mơ Mỹ của Trung Quốc", Li nói với Bloomberg News vào tháng trước. “Đó là một tầm nhìn có được nhờ sinh viên lãnh đạo và đã trở thành hiện thực mà không cần đến một chút nguồn lực quân sự hay chính phủ nào – chỉ cần có những thị trường để hoạt động.”

Ngôi sao đang lên

Bản thân là người luôn nỗ lực và đạt được thành tích trong học tập, vì vậy Li thường “đánh cược” một số tiền cho các sinh viên triển vọng nhất của mình để họ khởi nghiệp.

Chẳng hạn, năm 2021, khi những nhà sáng lập của ePropulsion bị giằng co giữa việc tập trung vào công nghệ hơn là thương mại hóa, Li đã tham gia vào công ty và khuyên họ nên đưa một động cơ điện công suất thấp phổ biến hơn ra thị trường trước. Điều đó đã cứu công ty, đồng sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Tao Shizheng nhớ lại.

“Nói suông thì rất dễ, chủ yếu là hành động. Giấy rất rẻ, hãy cho tôi xem dự án của bạn", Zhang Di, người sáng lập Direct Drive Tech, chia sẻ câu thần chú yêu thích của Li. Trớ trêu thay, Zhang đã bỏ học chương trình thạc sĩ của Li ngay sau khi thầy giáo của anh - Li huy động được 300.000 NDT cho việc khởi động động cơ truyền động của Zhang. Công ty của Zhang hiện cũng được 5Y Capital hậu thuẫn.

Nhà sáng lập Wang được cho là người nổi tiếng nhất trong số các học trò của Li. Sau khi Wang bị ảnh hưởng bởi nạn vi phạm bản quyền, giáo sư Li đã khuyên Wang – vốn đam mê máy bay mô hình nên tập trung vào thị trường nước ngoài trước, sau đó mở rộng sang máy bay không người lái công nghiệp. Công ty của Wang thậm chí còn phát triển hệ thống lái cho ôtô với SGMW, một liên doanh giữa SAIC Motor, General Motors và Liuzhou Wuling Motors, đã được bán ra vào tháng 8.

Thành công của DJI đã đặt nền móng cho Xbotpark, niềm đam mê hiện tại của Li. Giáo sư đã bán một phần cổ phần của mình trong gã khổng lồ bay không người lái để đầu tư cho nền tảng ươm tạo cùng hai giáo sư khác vào năm 2014 tại Đông Quan - cách các nhà máy sản xuất và bến vận chuyển ở Thâm Quyến, Quảng Châu và Hong Kong chưa đầy hai giờ.

Nền tảng hỗ trợ các công ty khởi nghiệp đã đạt được một số thành tựu đáng kể. Hai Robotics, nhà cung cấp hệ thống robot cho Philips và SF Express, đã nhận được hơn 100 triệu USD đầu tư vào tháng 6 với mức định giá gần 2 tỷ USD. Nhà sản xuất robot hút bụi Narwal là dự án đầu tiên được ấp ủ tại Xbotpark. Hiện tại, công ty này đã có giá trị hơn 10 tỷ NDT, giúp vệ sinh một triệu hộ gia đình trên toàn thế giới. Kỳ lân EcoFlow do Sequoia Trung Quốc và Hillhouse Capital hậu thuẫn, được sáng lập bởi một cựu nhân viên DJI, đã giành được giải thưởng “Little Giant” ở Bắc Kinh vào năm 2021. Công ty này đang chuẩn bị IPO trong nước.

Không phải tất cả các “khoản cược” đầu tư của Li đều thành công. Trong số hàng chục ý tưởng mà ông đã bỏ vốn hoặc ủng hộ trong những năm qua, chỉ một số ít trở thành kỳ lân hoặc tên tuổi toàn cầu. Tuy nhiên, hơn hết cả, đó là những người được ông hỗ trợ đã nhận được nhiều lợi ích từ những mối quan hệ của Li trong lĩnh vực tài chính và công nghệ. Zhang nói: “Thương hiệu cá nhân của Giáo sư Li rất có ảnh hưởng trong ngành”.

Điều này giúp những nỗ lực của Li phù hợp với tầm nhìn của Bắc Kinh. Riêng trong lĩnh vực robot, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc đang đặt mục tiêu tăng trưởng doanh thu trung bình hàng năm hơn 20% đến năm 2025 theo kế hoạch 5 năm được công bố vào tháng 12 năm ngoái.

Trong những năm gần đây, Li đã mở các chi nhánh vệ tinh XbotPark trên khắp đất nước từ Ninh Ba đến Trùng Khánh. Ông cũng thành lập một quỹ đầu tư với Sequoia và Hillhouse để đầu tư trực tiếp cho các thành viên, bao gồm cả Direct Drive Tech của Zhang, mặc dù từ chối cung cấp chi tiết cụ thể về số vốn của quỹ.

Ông hình dung Xbotpark sẽ trở thành một trong những nơi sinh ra kỳ lân, giống như Bắc Kinh chuyển hướng đầu tư nhiều hơn cho lĩnh vực chất bán dẫn, AI, cleantech (công nghệ sạch) và ôtô.