Cảnh giác trước mưu đồ kích động tâm lý đám đông

Đám đông dễ tạo ra hiệu ứng thôi miên và bị kích động

Có câu chuyện cười như thế này: Một anh chàng sáng sớm ra đường tự dưng thấy một người đang ngửa mặt lên trời. Anh này ngạc nhiên quá mới hỏi tại sao lại làm như vậy, nhưng không nhận được câu trả lời. Anh chàng này quyết định tự tìm câu trả lời bằng cách cũng ngửa mặt lên trời như người kia. Một người khác thấy có hai người đàn ông đang ngửa mặt lên trời nhìn gì đó thì cũng quyết định làm như vậy để xem chuyện gì xảy ra. Kết quả là cả một đám đông cùng ngửa mặt lên trời. Hiệu ứng này về mặt tâm lý gọi là hiệu ứng đám đông.

Hiệu ứng đám đông là một hiện tượng tâm lý xã hội tồn tại trong mọi cộng đồng con người và mang đặc tính hai mặt: Tích cực và tiêu cực. Gustave Le Bon-nhà tâm lý học, xã hội học người Pháp, tác giả của cuốn “Tâm lý học đám đông” đã rút ra 5 đặc điểm của một đám đông như sau: Thứ nhất, đám đông bồng bột, bất định và dễ kích động, dễ bị rơi vào vô thức để bị kiểm soát. Thứ hai, đám đông luôn tuân theo những kích động. Tùy theo từng trường hợp, sự kích động ấy có thể là cao cả, hào hùng hay hèn nhát thì trong mọi trường hợp, những kích động ấy cũng mạnh mẽ đến nỗi chúng luôn chiến thắng cá nhân, chiến thắng ngay cả bản năng tự bảo tồn của các cá nhân trong đám đông đó. Thứ ba, đám đông rất dễ bị thôi miên, cả tin và không có khả năng tự phê phán. Tình cảm của đám đông bao giờ cũng đơn giản và phấn khích mạnh. Thứ tư, đám đông còn dễ bị mê hoặc bởi ma lực của ngôn từ. Thứ năm, đối với đám đông, cái không hiện hữu cũng có ảnh hưởng mạnh như cái hiện hữu. Đám đông có xu hướng không phân biệt giữa có và không.

Theo một nghiên cứu của Đại học Leeds (Anh), con người khi ở trong đám đông có hành vi không khác biệt mấy so với đàn cừu hay chim di trú. Các nhà khoa học đã thực hiện một loạt thử nghiệm đặc biệt nhằm tìm hiểu về hành vi đám đông. Họ khẳng định rằng, 95% số người trong đám đông có khuynh hướng hành động theo một nhóm thiểu số chỉ chiếm khoảng 5% mà không hề suy nghĩ.

Chính nhờ có đặc điểm tâm lý xã hội này mà một cộng đồng người cụ thể (từ một nhóm nhỏ đến một tổ chức, một khu vực dân cư đến một quốc gia...) có thể thực hiện được nhiều điều lớn lao hay vĩ đại mà một vài người riêng lẻ không thể thực hiện được. Trong một số hoàn cảnh, đạo đức của đám đông có thể cao hơn đạo đức của từng cá nhân hợp thành và chỉ đám đông mới có khả năng làm những hành động bất vụ lợi và hy sinh cao cả. Thế nhưng, ở góc độ tiêu cực, đám đông có thể bị dẫn dắt để hành động theo những điều sai trái, nguy hiểm.

Ảnh minh họa. Nguồn: cand.com.vn

Đầu độc bằng thông tin, thao túng tâm lý để kích động, dẫn dắt

Đáng lưu ý là hiện nay, các thế lực thù địch luôn muốn tạo ra những hiện tượng trong xã hội để thu hút đám đông, từ đó lợi dụng, chèn những thông tin, quan điểm sai trái phục vụ cho mưu đồ chính trị của chúng.

Thời đại công nghệ thông tin, công nghệ số nên thường thì đám đông chưa cần phải xuất hiện là những con người bằng xương, bằng thịt, mà trước hết chỉ cần là những đám đông trên mạng xã hội, là những người sử dụng mạng xã hội. Với tốc độ lan tỏa nhanh của thông tin, các đám đông trên mạng xã hội rất nhanh chóng được tập hợp. Với công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay thì ngay cả lời nói, hình ảnh của các cá nhân cũng được làm giả, tạo dựng như thật. Bằng cách này, rất nhiều clip giả, tuyên bố giả của các cá nhân được tạo dựng. Các đối tượng xấu thường chèn, trộn lẫn clip thật vào những clip, phát ngôn được tạo dựng, tạo ra thật-giả lẫn lộn. Nếu không tỉnh táo, người dùng mạng xã hội sẽ bị lừa bịp, tin vào những điều không có thật.

Trên thế giới, những năm gần đây, tại những nơi xảy ra khủng hoảng chính trị, thế lực xấu luôn tìm cách tạo ra các vụ việc, rồi dùng mạng xã hội để kích động, từ đó chúng hô hào, kêu gọi đám đông xuống đường gây rối.

Vẫn với kịch bản đó, tại Việt Nam những năm qua, không ít lần có hiện tượng thế lực thù địch đưa các thông tin sai trái để kích động tâm lý đám đông trên mạng xã hội, rồi từ đó kêu gọi biểu tình. Lý do để kẻ xấu kích động có muôn hình vạn trạng, đa dạng ở nhiều lĩnh vực, nhưng tựu trung, chúng luôn tìm cách đổ lỗi, bôi nhọ, quy kết nguyên nhân và trách nhiệm cho Đảng, Nhà nước ta. Các vụ việc tập trung đông người liên quan tới dự án Formosa Hà Tĩnh; vụ việc liên quan tới dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, dự án Luật An ninh mạng; vụ việc tại xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức (TP Hà Nội) đều có bàn tay kích động của thế lực thù địch bên ngoài. Bất cứ một việc gì có thể thu hút được sự quan tâm của dư luận xã hội thì thế lực thù địch luôn nhảy vào để thổi bùng câu chuyện, hòng tạo ra các đám đông kích động.

Mới đây, Công an tỉnh Gia Lai đã cảnh báo tình trạng một số đối tượng lợi dụng hình ảnh ông Lê Anh Tú (tức Thích Minh Tuệ) trên mạng xã hội để trục lợi và xuyên tạc chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước.

Theo cơ quan công an, thời gian đầu, ông Lê Anh Tú bộ hành khất thực từ Bắc vào Nam. Tuy nhiên, khi vào đến các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị... bắt đầu xuất hiện nhiều người từ các tỉnh, thành phố cạo trọc đầu đến đi cùng đoàn. Theo thống kê của cơ quan công an, trong đoàn bộ hành có 70 người cạo trọc đầu thì có 16 tiktoker, youtuber đến từ tỉnh An Giang; 12 tiktoker, youtuber đến từ tỉnh Kiên Giang... Ngoài ra, có rất nhiều người sử dụng các nền tảng mạng xã hội livestream để kiếm tiền. Một số đối tượng chống phá đất nước đã lợi dụng “hiện tượng Thích Minh Tuệ” để xuyên tạc về chính sách tôn giáo của Đảng, Nhà nước, nhất là sau khi ông Lê Anh Tú được cơ quan chức năng hỗ trợ ẩn tu. Như thế có thể thấy, từ sự việc trong xã hội là một người thực hiện quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo theo pháp luật Việt Nam, những người hám lợi, thế lực thù địch lập tức nhảy vào để thêu dệt thành câu chuyện ly kỳ hòng kiếm tiền và dẫn dắt dư luận xã hội theo thâm ý của họ. Cùng với đó là sự hiếu kỳ của không ít người dân địa phương đã khiến hành trình tu hành khất thực của ông Lê Anh Tú trở nên hỗn loạn, với rất đông người tụ tập hai bên đường gây ùn tắc giao thông, tiềm ẩn nguy cơ khó lường.

Chính bởi một đám đông rất dễ bị kích động, những người trong đám đông ấy hành động theo người khác như bị thôi miên nên thế lực thù địch luôn muốn tập hợp các đám đông. Khi đám đông đã được tập hợp thì những lời kích động không khác những mồi lửa trong khu rừng khô hạn, dễ khiến con người mất bình tĩnh, hành động mù quáng, nhất là ở những người dù chưa hiểu chuyện gì rõ ràng nhưng vẫn bị lôi cuốn, hành động theo một cách mất kiểm soát.

Nhằm ngăn chặn các thông tin xấu độc tác động tiêu cực tới xã hội, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã vào cuộc rất mạnh mẽ để xử lý vi phạm trên không gian mạng, làm sạch môi trường truyền thông xã hội. Theo thống kê, trong năm 2023, Bộ Thông tin và Truyền thông đã khóa 147 tài khoản, 54 nhóm trên Facebook, 22 kênh YouTube (chứa khoảng 32.000 video), 246 tài khoản TikTok thường xuyên đăng tải nội dung vi phạm pháp luật. Đây là hoạt động rất cần thiết và cần tiếp tục có thêm các giải pháp để đẩy lùi thông tin sai lệch, xuyên tạc, tránh nguy cơ thế lực xấu kích động tâm lý đám đông thông qua mạng xã hội để hòng gây bất ổn trong xã hội ta.   

HỒ QUANG HƯNG