Phát triển kinh tế tuần hoàn: Chìa khóa để xuất khẩu bền vững

Xanh hóa chuỗi cung ứng - yêu cầu từ thị trường

9 tháng năm 2025, xuất-nhập khẩu ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, tăng 17,3% so với cùng kỳ năm trước, đạt hơn 680 tỷ USD, vượt xa mục tiêu tăng trưởng 12% đặt ra cho cả năm. Với đà này, dự kiến năm 2025 sẽ là năm kỷ lục mới của thương mại hàng hóa Việt Nam (đạt khoảng 900 tỷ USD).

Mặc dù các kết quả xuất-nhập khẩu trong 9 tháng là rất khả quan nhưng theo Bộ Công Thương, hoạt động xuất khẩu của Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức mới từ chính sách thương mại toàn cầu. Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ theo hướng xanh hóa, phát triển bền vững, các yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường, trách nhiệm xã hội và kinh tế tuần hoàn đã trở thành “tấm vé thông hành” bắt buộc cho hàng hóa khi muốn thâm nhập vào các thị trường lớn như châu Âu, Hoa Kỳ hay Nhật Bản...

Kể ra một loạt thay đổi của thị trường, ông Lê Xuân Thịnh, Giám đốc Công ty TNHH Trung tâm Sản xuất sạch hơn Việt Nam cho biết, từ năm 2026, các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) sẽ bắt đầu triển khai áp dụng cơ chế phát thải carbon xuyên biên giới (CBAM), có nghĩa là các doanh nghiệp kinh doanh các ngành hàng có xu hướng phát thải cao như xi măng, sắt, thép... bắt buộc phải khai báo và tiến tới giảm phát thải carbon, nếu không đạt yêu cầu sẽ bị đánh thuế.

Các quy định liên quan đến chống mất rừng, suy thoái rừng... cũng ảnh hưởng đến các doanh nghiệp kinh doanh các ngành hàng mà chúng ta đang có thế mạnh, như cà phê, ca cao... Thêm vào đó còn có các quy định liên quan về thiết kế sinh thái cho các sản phẩm bền vững, quy định liên quan đến bao bì và chất thải bao bì, yêu cầu doanh nghiệp thực hiện tái chế các bao bì mà họ sản xuất ra... “Nếu doanh nghiệp Việt không sớm tiếp cận, áp dụng kinh tế tuần hoàn thì có thể bị thua thiệt, khó cạnh tranh”,  ông Lê Xuân Thịnh nhấn mạnh.

Hoàn thiện chính sách và tiêu chuẩn quốc gia

Khái niệm kinh tế tuần hoàn cũng như lợi ích của kinh tế tuần hoàn đã không còn xa lạ với doanh nghiệp Việt Nam. Nhiều nỗ lực đã được triển khai từ phía cơ quan quản lý nhà nước, địa phương và doanh nghiệp. Mô hình tái sử dụng nguyên liệu, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải đang được áp dụng rộng rãi... trong các ngành dệt may, da giày, điện tử, nông sản, thực phẩm...

Nhấn mạnh về nhận thức của doanh nghiệp đối với mô hình kinh tế tuần hoàn đã được nâng cao, song ông Cù Huy Quang, Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và chuyển đổi xanh, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương thông tin, việc áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam hiện nay cũng đang có rất nhiều khó khăn, thách thức cần phải vượt qua. Trước tiên là nguồn vốn, công nghệ để các doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển đổi được mô hình sản xuất. Đáng chú ý, về pháp lý, còn thiếu chế tài, hạ tầng nhằm yêu cầu doanh nghiệp có những cơ chế để thu hồi sản phẩm của mình cho mục đích tái chế.

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Thu Hương, Trưởng phòng Xuất nhập khẩu Tổng công ty May Bắc Giang LGG đề cập tới các lợi ích khi doanh nghiệp áp dụng kinh tế tuần hoàn. Đó là lợi ích về môi trường, giảm chi phí sản xuất, tạo thêm việc làm cũng như nâng cao được uy tín, sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, góp phần thực hiện thắng lợi những cam kết về phát triển bền vững của Việt Nam đối với quốc tế. Thời gian tới, doanh nghiệp tiếp tục tập trung đầu tư vào công nghệ tự động hóa và chuyển đổi số; sử dụng tỷ lệ nguyên liệu tái sinh cho đầu vào sản xuất và lắp đặt thêm các hệ thống điện mặt trời áp mái; phát triển đội ngũ để nâng cao kiến thức về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Đưa ra các đề nghị đối với cơ quan quản lý trong việc hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với các quy định trong chính sách thương mại của các đối tác, ông Hoàng Mạnh Cầm, Chánh văn phòng Tập đoàn Dệt may Việt Nam cho rằng, Nhà nước cần nâng chuẩn kỹ thuật quốc gia theo thông lệ quốc tế, tạo thành một bộ tiêu chuẩn trọng yếu chung liên ngành về lao động, phòng cháy, chữa cháy... Điều này sẽ giúp doanh nghiệp có hướng đi cụ thể, tuân thủ tốt hơn các quy định, từ đó giảm được gánh nặng chi phí tuân thủ và áp lực chứng nhận; góp phần đưa chuẩn mực sản xuất của Việt Nam tiệm cận tiêu chuẩn toàn cầu, nâng cao hình ảnh quốc gia trong thương mại bền vững. Góp ý thêm, ông Lê Xuân Thịnh kiến nghị cơ quan quản lý cần có chương trình, dự án thí điểm “mồi” để doanh nghiệp thấy được lợi ích của kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt, cần khuyến khích doanh nghiệp áp dụng kinh tế tuần hoàn thông qua công cụ thuế, ưu đãi vay vốn...

Từ góc độ cơ quan quản lý, ông Cù Huy Quang lưu ý doanh nghiệp cần phải thay đổi tư duy, đầu tư công nghệ, xây dựng chiến lược phát triển bền vững, trong đó tham gia chuỗi cộng sinh công nghiệp là một giải pháp. Về phía địa phương, cần có chính sách ưu đãi, hỗ trợ, tuyên truyền, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận và phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn. Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện chính sách, xây dựng các tiêu chí, quy chuẩn, hỗ trợ nâng cao năng lực cho doanh nghiệp.