Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô: Những viên “kim cương xanh” nơi biên giới Việt – Lào

Cảnh quan karst lớn và cổ nhất châu Á

Sự kết nối Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình, Việt Nam) và Vườn Quốc gia Hin Nậm Nô (Khăm Muộn, Lào) tạo nên một trong những cảnh quan karst (khối núi đá vôi) xuyên biên giới lớn và nguyên vẹn nhất thế giới, sở hữu giá trị địa chất - sinh học vượt trội, xứng đáng với danh hiệu di sản thiên nhiên thế giới.

Theo hồ sơ mới nhất của UNESCO, Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô cùng nằm ở trung tâm dãy Trường Sơn, tạo thành một khối địa chất, sinh học xuyên biên giới có diện tích gần 220.000ha. Khu vực này hội tụ những đặc điểm karst  cổ nhất châu Á, hình thành từ kỷ Palaeozoi, cách nay hơn 400 triệu năm, là minh chứng đặc biệt cho tiêu chí của UNESCO về giá trị địa chất - địa mạo nổi bật.

Ngày 13/7/2025 vừa qua, tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới tổ chức ở thủ đô Paris (Pháp), UNESCO đã thông qua quyết định điều chỉnh ranh giới Di sản Thiên nhiên Thế giới Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, mở rộng sang khu vực Vườn quốc gia Hin Nam Nô (tỉnh Khăm Muộn, Lào).

Như vậy, Vườn quốc gia Hin Nậm Nô của Lào đã được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên liên biên giới cùng với Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng của Việt Nam. Đây là di sản thế giới liên biên giới đầu tiên của hai nước Việt Nam và Lào, được công nhận dựa trên các tiêu chí về địa chất, địa mạo, hệ sinh thái và đa dạng sinh học. 

Quyết định mang tính lịch sử này đánh dấu việc hình thành Di sản thế giới liên biên giới đầu tiên giữa hai quốc gia Đông Nam Á với tên gọi “Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Vườn quốc gia Hin Nam Nô”.

Được ví như những viên kim cương xanh lấp lánh, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô  là báu vật thiên nhiên kỳ vĩ ở nơi biên giới Việt Nam - Lào.

Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng hai lần được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Phía bên kia biên giới, Vườn Quốc gia Hin Nậm Nô thuộc huyện Bualapha (tỉnh Khăm Muộn, Lào) có tổng diện tích hơn 82.000ha, hệ sinh thái phong phú nằm trên núi đá vôi liên hoàn, là nơi cư trú của đa dạng các loài động thực vật, các loài động vật quý hiếm và nhiều hang động đẹp.

Vì lẽ đó, UNESCO đã không tiếc lời khi đề cập đến di sản xuyên biên giới Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Trị, Việt Nam) và Hin Nậm Nô (Khăm Muộn, Lào).

Có các kế hoạch quản lý di sản xuyên biên giới

Phong Nha Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô có vị trí liền kề nhau, tiếp giáp bởi hệ thống núi đá vôi trên tuyến biên giới của hai nước Việt - Lào. Theo ông Đinh Huy Trí, Phó Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, cả hai vườn quốc gia đều được xem là một trong những khu vực sinh thái có tầm quan trọng trong khu vực Đông Nam Á với khu vực karst rộng lớn có giá trị toàn cầu về đa dạng sinh học. Nơi đây là một khu hệ sinh thái hoàn chỉnh, có biên giới chung.

Công tác quản lý, bảo vệ đa dạng sinh học của khu vực Phong Nha – Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô đều có liên quan đến nhau. Nhân dân và Chính phủ hai nước rất nỗ lực gìn giữ, bảo vệ tài sản vô giá của nhân loại.

Thời gian qua, hai bên đã tích cực triển khai các hoạt động hợp tác chung về bảo tồn sinh học của hai nước Việt - Lào nói chung cũng như của hai tỉnh Quảng Bình và Khăm Muộn nói riêng.

Nội dung hợp tác bảo tồn và phát huy các giá trị đa dạng sinh học hai khu vực đều được đưa vào trong các biên bản thỏa thuận hằng năm giữa hai tỉnh của hai quốc gia. Mục tiêu chung là bảo tồn đa dạng sinh học, địa chất, địa mạo và phát huy có hiệu quả giá trị mọi mặt của cả hệ sinh thái rộng lớn ở hai quốc gia, góp phần tăng thêm tình đoàn kết, hữu nghị.

Lãnh đạo 2 vườn quốc gia đã có các kế hoạch quản lý di sản xuyên biên giới một cách bao quát và cẩn trọng, gồm: quy hoạch sử dụng vùng đệm, kế hoạch du lịch bền vững, giới hạn số lượng và loại hình du khách trong các hang động lớn như Sơn Đoòng, Xe Bang Fai; giám sát nghiêm ngặt các hoạt động tác động đến hệ sinh thái, từ khai thác gỗ đến săn bắt trái phép.

Việc hợp nhất 2 vùng bảo tồn liền kề thành một di sản xuyên quốc gia giúp tăng diện tích bảo tồn và tăng cường tính toàn vẹn sinh thái; mở rộng đại diện cho các kiểu địa mạo và sinh thái khác nhau trong dãy Trường Sơn.

Chung tay phát triển du lịch

Về du lịch, vườn quốc gia chung này cũng sẽ trở thành những điểm đến lớn có sức thu hút với du khách nước ngoài trong khám phá hang động, nghiên cứu địa chất, địa mạo và đa dạng sinh học… cũng như lập các tour du lịch xuyên biên giới.

Một trong những sáng kiến nổi bật là chương trình “Du lịch xanh xuyên biên giới”, kết nối các điểm đến tại Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô.

Một biên bản hợp tác đã được ký kết giữa hai đơn vị khai thác tour hang động lớn nhất của Việt Nam và Lào là Oxalis Adventure và Green Discovery Laos. Điều này được kỳ vọng sẽ đẩy mạnh các hoạt động du lịch liên thông giữa hai tỉnh, góp phần mang lại những trải nghiệm có chất lượng cao cho du khách ở cả hai bên biên giới nhưng vẫn bảo tồn được các giá trị thiên nhiên vốn sẵn.

Đồng thời, điều quan trọng là những hoạt động du lịch sẽ góp phần hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng địa phương, giảm áp lực cho các vườn quốc gia. Ông Nguyễn Châu Á, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Chua Me Đất (Oxalis) cho hay: “Chúng tôi nhận thấy sự tương đồng giữa 2 công ty về định hướng và cách phát triển du lịch. Đặc biệt, tuy là cùng chung chí hướng làm du lịch mạo hiểm nhưng mỗi công ty lại có hướng đi độc đáo riêng.

“Do vậy, chúng tôi quyết định 2 đơn vị sẽ trở thành đối tác của nhau. Mục tiêu đặt ra của hai đơn vị là hợp tác phát triển các sản phẩm du lịch xuyên biên giới, từ đó tạo sinh kế bền vững cho người dân sống quanh khu vực biên giới tham gia vào các hoạt động du lịch”, ông Á cho hay.

Vẫn theo ông Á, việc Phong Nha - Kẻ Bàng và Hin Nậm Nô là Di sản liên biên giới không chỉ khẳng định giá trị toàn cầu của khu vực mà còn mở ra cơ hội hợp tác quốc tế trong việc bảo tồn và phát triển bền vững, trở thành mô hình mẫu về hợp tác xuyên biên giới trong bảo vệ di sản thiên nhiên, chung tay phát triển du lịch.

Đánh giá đây là tiềm năng du lịch lớn, hấp dẫn, ông Nguyễn Lương, chuyên gia bảo tồn động thực vật của Tổ chức Bảo tồn Động thực vật quốc tế (FFI) cho rằng, sự đa dạng của vật liệu địa chất như đá vôi, sa thạch, đá phiến, đá granit… xen kẽ tạo thành hệ thống địa mạo phức hợp, có giá trị điển cứu trong các ngành địa chất, thủy văn, sinh học và biến đổi khí hậu đối với di sản xuyên biên giới.

Trong khi đó, ông Phạm Hồng Thái, Giám đốc Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng cho biết, theo tiêu chí của UNESCO, khu vực này là ví dụ hiếm hoi về một hệ sinh thái karst nguyên vẹn, liên thông và hoạt động tự nhiên ở quy mô lớn. Rừng thường xanh, rừng khô trên núi đá vôi, rừng lùn ẩm trên sa thạch và rừng thông đá vôi quý hiếm cùng tồn tại, tạo ra một loạt môi trường sống đặc trưng cho hàng ngàn loài sinh vật…

Khu vực này được xem là một điểm nóng đa dạng sinh học toàn cầu với hơn 2.700 loài thực vật có mạch, trong đó hơn 400 loài đặc hữu khu vực Trung Lào - Trung Việt. Vì thế, khi xây dựng các tour du lịch hấp dẫn, chắc chắn sẽ mở ra sức bật mới cho du lịch.

Di sản liên biên giới Việt Lào không chỉ là minh chứng cho vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, mà còn là biểu tượng của sự kết nối văn hóa, lịch sử và bảo tồn giữa hai quốc gia. Đến với Phong Nha – Hin Nam Nô chắc chắn ai cũng có cho mình một hành trình đáng nhớ, chạm tay vào những kỳ quan nguyên sơ nhất của khu vực Đông Nam Á.