Làm phim cho người Việt Nam, vì người Việt Nam

Dưới sự dẫn dắt của bà Đinh Thị Thanh Hương, Chủ tịch điều hành Hội đồng quản trị Galaxy Studio, các nhà quản lý, chuyên gia trong nước và quốc tế như: PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội; nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; đạo diễn Charlie Nguyễn; nhà sản xuất, quay phim Trinh Hoan; ông Tiền Trọng Viễn, Giám đốc sản xuất As One Production (Trung Quốc) đã thảo luận những vấn đề đặt ra khi chuyển thể tác phẩm văn học sang điện ảnh; những nhận thức phù hợp khi làm phim khai thác đề tài lịch sử, đối với chính sử, huyền sử và dã sử; vấn đề nâng tầm và phát triển phim về đề tài lịch sử và chuyển thể từ tác phẩm văn học, kinh nghiệm quốc tế.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: chinhphu.vn

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: Các nhà làm phim đang tự ngăn cản mình

Với một tác phẩm lịch sử ở Việt Nam lâu nay có những khó khăn, không chỉ với nhà làm phim mà ngay cả đối với tác giả của lĩnh vực văn học, nghệ thuật khác, đó là việc tôn trọng lịch sử quá, hay mang nỗi sợ hãi mơ hồ về lịch sử (nhân vật và đề tài) nên đã kìm hãm sự sáng tạo. Trong sáng tác, chúng ta phải được quyền tạo ra một không gian sáng tạo nhân vật hay giai đoạn lịch sử đó. Ở Việt Nam có nhiều nhà làm phim tài năng làm ra các bộ phim sáng giá nhưng đề tài lịch sử bị hạn chế. Chúng ta đang sợ hãi và tự ngăn cản mình. Chúng ta thiếu sáng tạo hay không dám phán định lịch sử. Chúng ta hạn chế trong nghệ thuật và tư duy.

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều.

Các nhà văn đều mong muốn có tác phẩm được chuyển thể sang điện ảnh. Nhưng đôi khi nhà văn và đạo diễn phải có sự chia sẻ, có sự tương đồng để có những bộ phim mang thông điệp chung vươn ra ngoài biên giới.

Đạo diễn Charlie Nguyễn: Các nhà làm phim có nỗi sợ mơ hồ

Tôn trọng lịch sử là trách nhiệm đạo đức với mọi người, đặc biệt là văn nghệ sĩ. Tuy nhiên, những nhà làm phim có nỗi sợ và hoang mang, bối rối, lúng túng khi tiếp xúc với chủ đề này dù nhiều người ôm ấp dự án lịch sử vô cùng hấp dẫn. Các nhà làm phim có nỗi sợ mơ hồ. Đó cũng là tâm tư của tôi nhiều năm qua. Công chúng xem phim điện ảnh về lịch sử nhưng dường như nhiều người lại nghĩ đó là phim tài liệu, những sáng tạo đều bị “soi xét”. Điều đó thực sự đã “bó tay”, “bó chân” nhà làm phim. Bởi chắc chắn một điều, điện ảnh chỉ thuần phản ánh sự kiện lịch sử sẽ không có cảm xúc, thậm chí khô khan. 

Đạo diễn Charlie Nguyễn.

Trong một tác phẩm điện ảnh khai thác đề tài này luôn có hai sự thật, đó là sự thật thực tế, sự thật lịch sử và bên cạnh đó còn có sự thật về tinh thần, sự thật của cảm xúc, tâm lý gắn với nhân vật. Những sáng tạo để phim lịch sử không khô cứng là nhiệm vụ của nhà biên kịch, đạo diễn, họ cần phải đưa cảm xúc vào những chi tiết để kết nối với khán giả.

Nhà sản xuất, quay phim Trinh Hoan: Cần chính sách hỗ trợ từ Nhà nước

Làm một tác phẩm về lịch sử và chuyển thể từ tác phẩm văn học có rất nhiều cơ hội để tạo nên một sản phẩm có giá trị. Ở Việt Nam có một bề dày lịch sử với những vấn đề, những nhân vật, sự kiện lớn rất hấp dẫn. Từ thời nhà Trần đến nhà Nguyễn, giai đoạn chống Pháp, chống Mỹ, rất nhiều đề tài đặc biệt để khai thác tạo ra sản phẩm giá trị và mang lại sự quan tâm từ công chúng. 

Nhà sản xuất Trinh Hoan.

Thế nhưng để thực hiện dòng phim này lại rất tốn kém vì phải dựng bối cảnh, trang phục, đạo cụ theo đúng lịch sử hay tác phẩm văn học. Hơn nữa, phim về lịch sử không thu hút như dòng phim thương mại, vì vậy, rất khó thuyết phục được nhà đầu tư và cũng khó thuyết phục được khán giả đến xem để thu hồi vốn. Muốn làm phim lịch sử phải có sự hỗ trợ của Nhà nước, đầu tiên là thuế, bởi hiện nay, không có chính sách nào để các nhà làm phim tiếp cận nguồn vốn ưu đãi. Nhà nước cũng cần xem lại việc ưu đãi thuế VAT cho các nhà làm phim lịch sử, đề xuất tăng thuế lên 10%, với điện ảnh là điều không hợp lý.

Để điện ảnh cất cánh và trở thành nền công nghiệp mũi nhọn của đất nước, bên cạnh việc tuyên truyền giúp khán giả nhận thức rõ sự hài hòa giữa chân thực lịch sử với những sáng tạo nghệ thuật; sự dũng cảm, đương đầu với những thử thách của các nhà làm phim khi thực hiện đề tài này, rất cần có sự hỗ trợ của Nhà nước trong việc đưa ra những quy định cụ thể, tạo thuận lợi cho sáng tạo tác phẩm điện ảnh đề tài lịch sử, có chính sách hỗ trợ, khuyến khích và văn bản hướng dẫn các tỉnh, thành phố ủng hộ, tạo điều kiện cho các đơn vị sản xuất phim khi quay hình tại địa phương. Nếu không có chính sách cởi mở, tạo điều kiện thì sẽ khó để có những bộ phim điện ảnh về đề tài lịch sử thu hút như các nền điện ảnh trên thế giới.

Ông Tiền Trọng Viễn (Trung Quốc) cho biết: Các phim chuyển thể từ tác phẩm văn học, đề tài lịch sử được khán giả Trung Quốc đón nhận rất nồng nhiệt. Một trong những ưu thế là các tác phẩm văn học và chi tiết lịch sử đi vào lòng dân rất sâu đậm như “Thủy Hử”, “Tây Du Ký”... Song vì khán giả quá am hiểu lịch sử nên đây là thách thức lớn, đòi hỏi các nhà làm phim phải sáng tạo mới có thể kéo người xem đến rạp.

Ông Tiền Trọng Viễn.

Ở Trung Quốc, trong quá trình chọn tác phẩm, phải có quy trình cụ thể. Ví dụ bộ phim hoạt hình “Trường An tam vạn lý” sản xuất năm 2023, có chủ đề về nhà thơ Lý Bạch, chúng tôi phải nghiên cứu rất nhiều để đưa ra tác phẩm hoàn chỉnh. Làn sóng tích cực là các bạn trẻ thi nhau đọc thơ nhà Đường sau khi xem phim. Kinh nghiệm của chúng tôi là khi quay phim lịch sử hoặc chuyển thể từ tác phẩm văn học đều có chuyên gia lịch sử, văn học hỗ trợ, phân tích từ những chi tiết nhỏ nhất. Các nhà làm phim thường nhận được sự trợ giúp của rất nhiều cơ quan, bộ, ban, ngành từ lúc viết kịch bản tới khi chuyển thể làm phim rồi ra rạp hay phát sóng, ở mọi giai đoạn phim đều được hỗ trợ kinh phí. 

PGS, TS Bùi Hoài Sơn: Phim lịch sử sẽ phải là dòng phim quan trọng của Việt Nam

Chúng ta luôn mong muốn có các bộ phim cho người Việt Nam, vì người Việt Nam. Với các bộ phim lịch sử sẽ chuyển tải rất nhiều thông điệp không chỉ là thông điệp nghệ thuật mà là thông điệp về lịch sử, văn hóa, chính trị. Có nhiều nguyên nhân cản trở sự phát triển phim lịch sử Việt Nam, đặc biệt từ các cơ quan quản lý. Điều này vừa đúng vừa sai. Tôn trọng lịch sử là trách nhiệm đạo đức với mọi người, đặc biệt là văn nghệ sĩ. Chúng ta có nhiều chính sách khuyến khích dòng phim này.

PGS, TS Bùi Hoài Sơn. Ảnh: VIỆT LAM

Đáng tiếc bộ phim đề tài lịch sử rất hấp dẫn thời gian qua là “Đất rừng phương Nam” khi ra rạp đã gây tranh cãi khi đối mặt với nhiều ý kiến không chính xác từ cư dân mạng, dẫn tới những thiệt hại không đáng có cho bộ phim điện ảnh mang nhiều tâm huyết của nhà sản xuất lẫn ê kíp sáng tạo bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học nổi tiếng. Lịch sử có nhiều chi tiết đúng nhưng cũng có nhiều góc khuất nên có thể sáng tạo để lịch sử hấp dẫn hơn, dễ đi vào trái tim khán giả hơn. Chúng ta phải tôn trọng giá trị lịch sử như giá trị đạo đức nhưng có thể sáng tạo.

Nhà nước có nhiều chính sách quan tâm, khuyến khích phát triển dòng phim này, như đặt hàng làm phim về đề tài lịch sử, tổ chức các trại sáng tác về đề tài lịch sử hoặc hướng tới dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước. Tuy nhiên, cũng cần có sự đồng hành, đầu tư hơn nữa từ các nhà làm phim, nhà sản xuất và sự ủng hộ của khán giả để nâng tầm, phát triển phim về đề tài lịch sử và chuyển thể tác phẩm văn học.

Luật Điện ảnh sửa đổi năm 2022 với nhiều quy định cởi mở đã tạo hành lang thông thoáng phát triển thị trường điện ảnh như quy định mở rộng đề tài, thể loại phim và thực hiện việc đặt hàng sản xuất phim sử dụng ngân sách nhà nước (không qua đấu thầu), tạo thuận lợi cho việc sáng tạo tác phẩm điện ảnh, đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị của Đảng và Nhà nước.

VƯƠNG HÀ (thực hiện)