Có thể bị phạt nếu ép con học quá sức: Cha mẹ cần hiểu đúng!

Để làm rõ hơn những điểm mới, cũng như đưa ra góc nhìn chuyên môn về việc học quá tải ở trẻ, phóng viên Báo Quân đội nhân dân có cuộc trao đổi với Thạc sĩ tâm lý Vũ Thu Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đào tạo và can thiệp tâm lý Việt Nam.

Phóng viên (PV): Thưa bà, nhiều phụ huynh lo lắng khi nghe thông tin có thể bị phạt nếu ép con học quá sức. Bà đánh giá như thế nào về quy định mới này?

Thạc sĩ Vũ Thu Hà: Hành vi “cưỡng ép thành viên trong gia đình học tập quá sức” đã được đề cập trong Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022, nhưng Nghị định 282 là lần đầu tiên đưa ra khung phạt hành chính cụ thể, mức phạt 5-10 triệu đồng nếu cưỡng ép thành viên gia đình học tập quá sức; và 10-20 triệu đồng nếu cha mẹ không thực hiện việc giáo dục con. Quy định này không nhằm mục đích xử phạt cha mẹ, mà giống như một lời nhắc nhở việc dạy con phải tôn trọng giới hạn thể chất, tinh thần của trẻ. Nhiều phụ huynh yêu thương con nhưng chưa biết cách hỗ trợ phù hợp, vô tình tạo áp lực khiến con mệt mỏi, lo âu. Nghị định mới sẽ góp phần thay đổi nhận thức, giúp cha mẹ quan tâm hơn tới sức khỏe tinh thần và sự phát triển toàn diện của trẻ.

PV: Vậy thưa bà, thế nào được xem là “học quá sức”? Những dấu hiệu nào cho thấy một đứa trẻ đang bị quá tải?

Thạc sĩ Vũ Thu Hà: Học quá sức không chỉ đo bằng số giờ học, mà bằng mức độ chịu đựng và phản ứng tâm, sinh lý của trẻ. Từ góc độ tâm lý học, một đứa trẻ đang quá tải thường có các biểu hiện điển hình như mất tập trung, lảng tránh bàn học bằng cách đứng dậy nhiều lần, đi lại quanh phòng hoặc kiếm cớ trì hoãn; điểm số giảm đột ngột, dù trẻ vẫn cố gắng; không còn hứng thú cạnh tranh, không muốn giao tiếp hay chia sẻ với bố mẹ; cảm xúc bất ổn, sợ hãi, cáu gắt, dễ khóc, lo âu khi nhắc đến bài vở. Biểu hiện thể chất mệt mỏi, mất ngủ, chán ăn hoặc đau bụng, đau đầu không rõ nguyên nhân. Nhiều phụ huynh cứ nghĩ con “lười”, nhưng thực chất trẻ đang rơi vào trạng thái kiệt sức tinh thần. Trẻ em có thể tập trung rất tốt khi tâm trí khỏe mạnh; ngược lại, khi bị quá tải, dù chỉ một trang bài cũng trở thành gánh nặng. Đây là thời điểm gia đình cần điều chỉnh ngay, thay vì tiếp tục thúc ép.

PV: Một số ý kiến băn khoăn rằng quy định này sẽ khó áp dụng vì “không ai quan sát được việc học trong gia đình”. Bà nhìn nhận thế nào về tính khả thi của nghị định?

Thạc sĩ Vũ Thu Hà: Đúng là không thể giám sát chi tiết mọi hoạt động trong một gia đình. Nhưng mục tiêu chính của quy định không phải để xử phạt hàng loạt, mà để tạo ra sự thay đổi mang tính nhận thức và hành vi. Chúng ta cần thời gian để thích nghi. Khi một chính sách được ban hành, xã hội phải có giai đoạn hiểu, thảo luận và điều chỉnh. Nghị định 282 có tác dụng như “đường ranh giới” để cha mẹ biết họ không được làm gì, không ép trẻ học liên tục đến kiệt sức; không la mắng, quát nạt, đánh đập khi trẻ không đạt kỳ vọng; không biến việc học thành nỗi sợ hãi. Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo sắp tới sẽ ban hành thông tư hướng dẫn làm rõ khái niệm “học quá sức”, tạo cơ sở cụ thể để áp dụng. Tôi tin rằng, giống như các chính sách về an toàn giao thông hay bảo vệ trẻ em trước đây, nhận thức của phụ huynh sẽ dần thay đổi theo hướng tích cực.

PV: Theo bà, phụ huynh nên hiểu như thế nào để phân biệt giữa “nhắc nhở học tập bình thường” và “ép buộc quá mức”?

Thạc sĩ Vũ Thu Hà: Nhắc nhở, hướng dẫn, kiểm tra bài vở... hoàn toàn là điều bình thường và cần thiết. Vấn đề chỉ nảy sinh khi việc học bị biến thành sự cưỡng ép. Trẻ em hiện nay có lịch học rất dày, học hai buổi ở trường, tối học thêm, cuối tuần kín lịch luyện thi. Khi phụ huynh tiếp tục gây áp lực, không tôn trọng nhu cầu nghỉ ngơi của trẻ, hoặc dùng lời lẽ đe dọa, so sánh, mắng chửi... thì đó đã là bạo lực tinh thần. Trẻ em có quyền được nghỉ ngơi, vui chơi, đó là quyền được pháp luật bảo vệ. Việc học chỉ thật sự hiệu quả khi trẻ cảm thấy an toàn, thoải mái và được hỗ trợ đúng cách.

PV: Theo bà, điều quan trọng nhất mà các bậc phụ huynh cần thay đổi sau quy định này là gì?

Thạc sĩ Vũ Thu Hà: Điều quan trọng nhất chính là hiểu đúng về sự phát triển của trẻ. Nhiều phụ huynh muốn con giỏi nhưng lại xem nhẹ sức khỏe tinh thần. Trong khi đó, tinh thần là nền tảng quyết định mọi năng lực học tập, hình thành nhân cách và khả năng thích ứng sau này. Luật không lấy đi quyền dạy con của cha mẹ. Ngược lại, quy định tạo cơ hội để trẻ được yêu thương và bảo vệ đúng nghĩa. Cha mẹ hãy đồng hành bằng cách: Lắng nghe cảm xúc và nhu cầu của con; giảm kỳ vọng quá mức; cho con thời gian nghỉ ngơi phù hợp lứa tuổi; tập trung vào quá trình thay vì chỉ nhìn vào điểm số; khuyến khích con phát triển theo năng lực thực sự của mình. Cha mẹ ai cũng đều muốn con được học, được vui và được hạnh phúc. Khi tôn trọng giới hạn của trẻ, phụ huynh không chỉ giúp con phát triển đúng hướng mà còn xây dựng mối quan hệ gia đình lành mạnh, bền vững.

PV: Trân trọng cảm ơn bà!